Nora Visoka-Weller, e cila ka punuar si përkthyese për mediat e huaja dhe misionin vëzhgues diplomatik gjatë luftës në Kosovë, ndan kujtimet e saj për fundin e viteve 90 në një intervistë ekskluzive me BIRN.
Në fund të tetorit 1997, një ekip i gazetarëve të huaj të vendosur në Prishtinë i thanë përkthyeses së tyre 18-vjeçare Nora Visoka-Weller një thashethem të vazhdueshëm që kishte qarkulluar – që ushtarët nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës, UÇK, ishin parë në rajonin e Drenicës .
Disa ditë më vonë, Visoka-Weller u drejtua për në fshatin Llausha të Drenicës në një përpjekje për të takuar ushtrinë guerile. Ajo kujton se kur arriti në Llausha, tre burra me armë ndaluan makinën dhe u kërkuan letërnjoftimet.
“Për mua ishte një ndjenjë e çuditshme,” i thotë ajo BIRN. “Mendova:‘ Kjo është ushtria ime! Unë nuk duhet të kem frikë prej tyre. ’Kështu që kur ata kërkuan letërnjoftime, unë pyeta:‘ A duhet të jap edhe ID-në time? Unë jam shqiptar. ’Njëri prej tyre bërtiti:‘ Po! Po! Edhe ju! Më jep ID-në tënde! ”
Gazetarët e huaj nuk arritën të flasin me UÇK-në me këtë rast. Sidoqoftë, mjaftonte thjesht për të konfirmuar ekzistencën e një ushtrie guerile, formimi i së cilës deri në atë kohë ishte folur vetëm me pëshpëritje.
“Për gazetarët, ky ishte qëllimi – të shihnin se kishte ushtarë,” thotë Visoka-Weller.
Një muaj më vonë, më 28 nëntor 1997, Visoka-Weller do të kthehej në Llausha, këtë herë gjatë një momenti të rëndësishëm për luftën e Kosovës. Ajo mori pjesë në varrimin e Halit Geci, një mësues në shkollën fillore në Llausha, i cili u vra nga forcat serbe.
Varrimi u ndoq nga tre pjesëtarë të uniformuar të UÇK-së që mbanin shenjat e ushtrisë guerile. Ishte paraqitja e parë publike e bërë nga UÇK-ja dhe premtimi i tyre i parë publik për të çliruar Kosovën nga sundimi serb.
“Ky nuk ishte një varrim i zakonshëm – ishte një protestë publike”, thotë Visoka-Weller. “Kisha ndjenjën se të gjithë ata që morën pjesë në varrim ishin gati të bashkoheshin me UÇK-në. Zemërimi ishte në ajër. ”
Ajo shton se situata në Kosovë ndryshoi pas kësaj paraqitje të parë publike nga UÇK-ja. “Prania e Policisë dhe Ushtrisë Serbe u rrit në Drenicë, me postblloqe të instaluara,” kujton Visoka-Weller.
Në muajt vijues, tensionet u rritën në të gjithë Kosovën, ndërsa luftimet sporadike shpërthyen midis UÇK-së dhe aparatit shtetëror serb. Më 5 Mars 1998, ushtria Jugosllave ndërmori një operacion në Prekaz i cili vrau Adem Jasharin, një nga themeluesit e UÇK-së, si dhe 58 anëtarë të familjes së tij – shumica e të cilëve ishin gra dhe fëmijë.
Të nesërmen, herët në mëngjes, Visoka-Weller vizitoi Prekazin së bashku me kolegët e saj nga media ndërkombëtare. “Unë hyra në një nga shtëpitë e Jasharajve dhe gjithçka ishte djegur dhe shkatërruar,” kujton ajo.
Ditë më vonë, Visoka-Weller arriti të takohej me disa nga fëmijët dhe gratë nga fshati, të cilët kishin arritur të gjenin strehim në Mitrovicë. “Ata ishin në një tronditje dhe nuk mund t’i ndalnin lotët,” i tha ajo BIRN “Të gjithë ishin në një dhomë, të gjithë qanin në të njëjtën kohë. Është një nga momentet më të vështira që kam përjetuar. ”
Vizitat e Visoka-Weller në rajonin e Drenicës ishin edhe më të shpeshta deri në pranverën e vitit 1998, pasi ajo kishte filluar punën me Zyrën Amerikane të Informacionit. Ajo rregullisht ishte dëshmitare e vuajtjeve të njerëzve në rajon, duke i raportuar Departamentit të SH.B.A.-së.
Në mes të shtatorit 1998, ajo vizitoi Drenicën ndërsa luftimet midis forcave serbe dhe UÇK-së po intensifikoheshin. Duke hyrë në fshatin Likoc, ajo dhe kolegët e saj vëzhgues panë që baza e UÇK-së ishte kapur nga paramilitarët serbë.
Visoka-Weller përshkruan një skenë kaosi në Likoc: kufoma në tokë dhe paramilitarë gjysmë të zhveshur ende të ulur në pozicion në cepat e mureve prej guri që rrethojnë shtëpitë në fshat. Shumë nga paramilitarët dukeshin sikur kishin marrë drogë të rëndë, me hala që hidhnin tokë.
“Nuk ishte si çdo gjë që kisha parë më parë”, thotë ajo. “Ishte jashtë kontrollit.”
Ekipi u ndalua nga paramilitarët, por përfundimisht u lejua të vazhdonte.
“Ndërsa po diskutonim atë që kishim parë, gjithçka u ndal papritur,” thotë Visoka-Weller. “Një minë u aktivizua dhe ne u hodhëm në ajër.”
“Makina u kthye përmbys si një kanaçe e shtypur”, vazhdon Visoka-Weller. “Isha e mbuluar me gjak, por nuk ndieja dhembje. Së shpejti kuptova që gjaku ishte nga kolegu im [kanadez] John. ”
Për t’i bërë gjërat edhe më keq, Visoka-Weller thotë se paramilitarët filluan të shtënat në drejtim të makinës. Forcat e UÇK-së ishin vendosur disa qindra metra përpara dhe ekuipazhi u gjend i kapur midis dy luftëtarëve luftarakë. Pas pesë orësh dhe me ndërhyrjen diplomatike të SHBA, u negociua tërheqja e ekipit vëzhgues nga fusha e betejës.
Pas incidentit, Visoka-Weller duhej të qëndronte për dy muaj në një spital në Shkup dhe nuk do të kthehej në terren deri në fund të luftës. “U bë e qartë se nuk mund të shkoja në terren”, thotë ajo. “Në fillim kujtesa ime ishte e dobët, nuk mund të mbaj mend shumë njerëz dhe shumë gjëra,” kujton ajo.
‘Vuajtja e civilëve nuk është në qendër të kujtesës sonë’
Ngjarjet traumatike që ajo përjetoi si një përkthyese 18-vjeçare kanë ndjekur Visoka-Weller gjatë gjithë karrierës së saj. Pas luftës, ajo vazhdoi studimet e saj në trashëgiminë kulturore në Universitetin e Kembrixhit, e specializuar në përkujtimin e zonave të luftës dhe mizoritë e luftës.
Përvojat e saj kanë formësuar natyrshëm kujtimet e vetë Visoka-Weller-it për luftën e Kosovës. Sidoqoftë ajo beson se vuajtjet e civilëve nuk kanë arritur të përqendrohen në kujtesën kolektive, kryesisht për shkak të mënyrës së portretizimit të luftës.
“Kur vizitoj kompleksin e Jasharajve, ndjenja se ka pasur një masakër kundër civilëve po mungon,” thotë ajo.
Akademiku beson se historia mbizotëruese e luftës është ajo e luftës midis ushtrisë jugosllave dhe UÇK-së dhe se vuajtjet e viktimave nuk janë treguar sa duhet.
“Mënyra se si portretizohet është si një luftë heroike e UÇK-së kundër serbëve,” i tha ajo BIRN. “Jo, ky ishte një sulm i një ushtrie kundër civilëve që u shfarosën. Ky është realiteti. ”
Për të, historia e patreguar e vuajtjeve të civilëve vetëm e ka ndihmuar Serbinë të mohojë përgjegjësinë për krimet e kryera në Kosovë. “Heshtja është një fitore për çdo gjenocid,” thotë ajo.
